تصور کنید بسته‌ای سالت نیکوتین را با نمک سفره اشتباه گرفته‌اید و می‌خواهید غذایتان را با آن «خوش‌طعم» کنید! اگر چنین فکری به سرتان زده، باید بگوییم این نمکِ مخصوص نه تنها غذای شما را خوشمزه نمی‌کند، بلکه میتواند بدن‌تان را وارد بحرانی جدی کند. سالت نیکوتین نوعی نیکوتین است که در مایعات سیگارهای الکترونیکی و محصولات جدید نیکوتینی استفاده میشود و به لطف فرمول شیمیایی‌اش، دوزهای بسیار بالایی نیکوتین را به‌طور خیلی نرم و بی‌صدا وارد بدن میکند. این به معنای آن است که مصرف خوراکی حتی مقدار کمی از آن میتواند به سرعت باعث مسمومیت نیکوتین شود. بر اساس گزارش آکادمی اطفال آمریکا، حتی یک قاشق چای‌خوری از مایع حاوی نیکوتین میتواند برای کودکی حدود ۱۲ کیلوگرم مرگبار باشد.
حال بیایید ببینیم خوردن سالت نیکوتین چه بلایی سر بدن می‌آورد و اثرات کوتاه‌مدت و بلندمدت آن چیست (با چاشنی مختصری از طنز تلخ، چون واقعیتش آنقدرها هم شیرین نیست!).
اثرات کوتاه‌مدت (مسمومیت حاد نیکوتین)
نیکوتین در اصل یک سم قوی است و بدن ما برخورد تندی با آن دارد. زمانی که سالت نیکوتین را می‌خورید (عمداً یا سهواً)، ظرف ۱۵ دقیقه تا یک ساعت بدن شروع به واکنش شدید میکند. ترکیبی از علائم ناراحت‌کننده به سرعت ظاهر می‌شوند که در حقیقت اعتراض شدید بدن به این انتخاب غذایی عجیب است. از جمله این علائم در مرحله‌ی اولیه میتوان به تهوع و استفراغ, دل‌درد, افزایش ترشح بزاق, تعریق, رنگ‌پریدگی, و تندی ضربان قلب و بالا رفتن فشار خون اشاره کرد
. شاید سرتان گیج برود و دچار سردرد، سرگیجه و لرزش شوید؛ احساس کنید قلبتان مثل درام در حال کوبیدن است و معده‌تان هم تصمیم گرفته هرچه خورده‌اید سریع پس بدهد. این‌ها همه روش بدن شماست برای اینکه بگوید: «با این کار اصلاً حال نکردم!».
پس از گذشت کمی زمان (حدود نیم تا چند ساعت بعد)، ماجرا وارد فاز دومی میشود که شاید کمتر پر سر و صدا باشد اما به‌مراتب خطرناکتر است. در این مرحله ممکن است ضربان قلب و فشار خون به شدت افت کند, تنفس سطحی و کند شود و فرد دچار ضعف شدید، خستگی مفرط و اختلال در کنترل عضلات گردد
. به بیان دیگر، پس از طوفان اولیه‌ی تحریک، بدن وارد دوران افت عملکرد میشود؛ انگار سیستم‌های حیاتی در حال خاموش‌شدن تدریجی هستند. علامت‌هایی نظیر اسهال, بی‌حسی و ضعف عضلانی و حتی تشنج نیز ممکن است رخ دهند
. در موارد مصرف بسیار زیاد یا حساسیت بالا، اوضاع میتواند از این هم وخیم‌تر شود: ممکن است فرد دچار تشنج‌های شدید، اختلال تنفس، اغما (کما) یا حتی ایست قلبی شود
. در چنین شرایطی، واقعاً کار به اورژانس و بیمارستان می‌کشد و شوخی بردار نیست. جالب (و در عین حال ترسناک) است بدانید که مرگ بر اثر مسمومیت نیکوتین معمولاً به خاطر فلج شدن ماهیچه‌های تنفسی و نارسایی قلبی-عروقی رخ می‌دهد؛ به عبارتی، بدن دیگر نمی‌تواند نفس بکشد یا گردش خون را حفظ کند که این سناریوی نهایی مصرف بیش از حد نیکوتین است.
اثرات بلندمدت و مزمن مصرف نیکوتین
شاید بپرسید اگر کسی از این طوفان حاد جان سالم به در ببرد و (به فرض محال) بخواهد همچنان به مصرف خوراکی نیکوتین ادامه دهد، چه بر سر سلامتش در درازمدت خواهد آمد؟ پاسخ کوتاه این است: هیچ چیز خوبی در انتظارش نیست. نیکوتین ماده‌ای است که تقریباً به تمام ارگان‌های بدن سرک می‌کشد و در طولانی‌مدت آثار زیان‌باری بر جا می‌گذارد. در ادامه به مهم‌ترین عواقب بلندمدت مصرف مداوم نیکوتین (چه از راه خوردن، چه از راه‌های دیگر مانند مکیدن پچ‌ها یا جویدن آدامس نیکوتین، یا حتی مصرف سیگار الکترونیکی) می‌پردازیم:
- اعتیاد و وابستگی روانی: نخستین اثر بلندمدت نیکوتین، وابستگی شدید به آن است. نیکوتین به شدت اعتیادآور است؛ طوری که برخی پژوهش‌ها اعتیاد به نیکوتین را با هروئین مقایسه کرده‌اند
. این ماده سیستم پاداش مغز را فریب می‌دهد و باعث میشود فرد مدام میل به مصرف دوباره پیدا کند. نتیجه؟ فرد در چرخه‌ای می‌افتد که ترک آن بسیار دشوار است و افت و خیزهای خلقی، اضطراب و تحریک‌پذیری از عوارض ترک نیکوتین خواهند بود. به عبارت دیگر، آنچه در کوتاه‌مدت حالتان را بد کرد، در بلندمدت کاری میکند که بدون آن حالتان بدتر باشد!
- مشکلات قلبی-عروقی: نیکوتین یک محرک قلب و عروق است و مصرف مداوم آن مثل این است که هر روز پدال گاز سیستم قلبی‌تان را فشار دهید. افزایش ضربان قلب و فشار خون به صورت مزمن میتواند منجر به پرفشاری خون (فشار خون بالا) و وارد آمدن فشار مضاعف بر قلب شود
. در درازمدت، این وضعیت ریسک ابتلا به بیماریهای قلبی مانند تنگی عروق کرونر، بی‌نظمی ضربان قلب و حتی حمله قلبی را بالا می‌برد
. شواهد علمی نشان می‌دهد مصرف نیکوتین (از جمله سالت نیکوتین در محصولات جدید) ممکن است خطر آریتمی قلبی یا بی‌نظمی خطرناک ضربان قلب را افزایش دهد
. به زبان طنز، قلب شما با هر جرعه نیکوتین که می‌خورید می‌گوید: «لطفاً با من این‌قدر بد رفتار نکن!».
- آسیب به سیستم گوارشی و متابولیسم: نیکوتین روی دستگاه گوارش هم بی‌تأثیر نیست. مصرف طولانی‌مدت آن میتواند به اختلالات گوارشی منجر شود؛ برای مثال، افزایش اسید معده و ریسک زخم معده، تشدید ریفلاکس معده (ترش کردن) و مشکلات روده‌ای گزارش شده‌اند
. همچنین، نیکوتین مزمن ممکن است روی متابولیسم بدن اثر بگذارد و الگوهای اشتها و وزن را دستخوش تغییر کند (هرچند برخی افراد به اشتباه از نیکوتین برای کاهش اشتها سوءاستفاده می‌کنند، این کار به قیمت سلامت گوارشی تمام میشود). به طور خلاصه، نیکوتین به معده شما یاد می‌دهد که همیشه ناراضی باشد و ممکن است مزه‌ی غذاها را برایتان تلخ کند.
- تضعیف سیستم ایمنی: یکی دیگر از آثار منفی نیکوتین، کاهش قدرت سیستم ایمنی بدن است
. مطالعات نشان داده‌اند که نیکوتین میتواند پاسخ ایمنی را سرکوب کند و توان بدن در مبارزه با عفونت‌ها را کاهش دهد. مثلاً زخم‌ها و جراحات در افراد سیگاری (یا مصرف‌کنندگان نیکوتین) کندتر بهبود می‌یابند و بدنشان در برابر بیماری‌ها آسیب‌پذیرتر است. مصرف ممتد نیکوتین همچون داشتن مهمانی ناخوانده است که در را برای میکروب‌ها باز می‌گذارد. حتی تحقیقاتی روی مصرف‌کنندگان سالت نیکوتین (سیگارهای نسل چهارم) نشان داده که نشانگرهای سرکوب ایمنی در راه‌های هوایی آن‌ها افزایش یافته است.
هرچند هنوز همه عواقب درازمدت این اثرات ایمنی به‌طور کامل روشن نیست، اما مشخص است که نیکوتین دوست سیستم ایمنی شما نیست.
- آسیب به سلامت مغز و اعصاب (به‌ویژه در جوانان): مغز انسان خصوصاً در سنین نوجوانی و جوانی در حال رشد و شکل‌گیری است، و نیکوتین میتواند در این فرآیند خلل جدی ایجاد کند. مصرف مداوم نیکوتین باعث تغییر در مسیرهای عصبی مربوط به توجه، یادگیری، خلق‌وخو و کنترل تکانه‌ها میشود.
به بیان دیگر، یک نوجوان که نیکوتین مصرف میکند ممکن است در آینده با مشکلاتی در تمرکز، حافظه و مدیریت احساسات دست و پنجه نرم کند. تحقیقات نشان داده‌اند نوجوانانی که به نیکوتین روی می‌آورند، در معرض ریسک بیشتر ابتلا به سایر اعتیادها نیز قرار می‌گیرند.
. و برخلاف تصورشان که نیکوتین ممکن است استرس را کم کند، وابستگی به آن میتواند اضطراب و نوسانات خلقی‌شان را بدتر کند. خلاصه که نیکوتین از شما یک نوجوان آرام‌تر نمی‌سازد؛ برعکس، شاید یک نوجوان عصبی‌تر با تمرکزِ پرت تحویل دهد.
- تأثیرات بر باروری و بارداری: نیکوتین برای سلامت باروری هم خطرناک است. در مردان، نیکوتین میتواند باعث کاهش کیفیت اسپرم و مشکلات نعوظ شود؛ در زنان، ممکن است تعادل هورمونی را به‌هم بزند و باروری را کاهش دهد
. حال اگر زنی در دوران بارداری نیکوتین مصرف کند (چه از طریق سیگار الکترونیکی یا هر روش دیگر)، عوارض متعددی متوجه جنین خواهد بود. نیکوتین به راحتی از جفت عبور میکند و به جنین می‌رسد و میتواند به رشد مغز و ریه‌های جنین آسیب بزند
. تحقیقات، مصرف نیکوتین در بارداری را با کم‌وزنی نوزاد هنگام تولد و زایمان زودرس مرتبط دانسته‌اند
. بنابراین، نیکوتین میتواند رویای پدر و مادر شدن را هم تحت تأثیر قرار دهد یا سلامت نوزاد را به خطر بیندازد. اگر بخواهیم طنز تلخی بگوییم: نیکوتین حتی به بچه‌ایی که هنوز به دنیا نیامده هم رحم نمی‌کند.
- خطرات سرطان‌زایی: هرچند نیکوتین به تنهایی به عنوان مادهٔ سرطان‌زا طبقه‌بندی نشده (مشکلات اصلی سیگار بیشتر از سایر مواد شیمیایی و قطران ناشی میشود)، اما به این معنی نیست که بی‌خطر است. شواهد علمی حاکی از آن است که نیکوتین میتواند به طرق مختلف در فرآیندهای سلولی تداخل ایجاد کند؛ از جمله افزایش استرس اکسیداتیو، ایجاد اختلال در آپوپتوز (مرگ برنامه‌ریزی‌شده سلول‌ها) و آسیب به DNA
. این تأثیرات در درازمدت میتواند زمینه را برای ایجاد انواع سرطان مهیا کند یا رشد تومورها را تسهیل نماید
. به علاوه، در افراد مبتلا به سرطان که تحت درمان هستند، نیکوتین توانسته باعث مقاومت سلول‌های سرطانی به شیمی‌درمانی و پرتودرمانی شود.
خلاصه که نیکوتین اگر خودش مستقیماً سرطان نسازد، دست کم بنزین روی آتش عوامل سرطان‌زا می‌ریزد. پس بهتر است فریب این را که نیکوتین «فقط معتادکننده است و سرطان‌زا نیست» نخوریم؛ چون نقش غیرمستقیم آن در سرطان هم اصلاً قابل اغماض نیست.
نتیجه‌گیری: نمک را به غذا اضافه کنید، نه نیکوتین را!
در پایان، پیام روشن است: خوردن سالت نیکوتین به هیچ وجه ایدهٔ خوبی نیست. در کوتاه‌مدت، بدن شما با واکنش‌های شدید و ناخوشایند نشان می‌دهد که این ماده را تحمل نمی‌کند و ممکن است کار به اورژانس و خطر مرگ برسد. در بلندمدت، نیکوتین تقریباً هر گوشه‌ای از سلامت شما را تحت تاثیر منفی قرار می‌دهد؛ از قلب و عروق گرفته تا مغز، دستگاه گوارش، سیستم ایمنی، قدرت باروری و حتی پتانسیل ابتلا به سرطان. به بیان ساده، سالت نیکوتین نه تنها نمک زندگی شما نیست، بلکه میتواند خورهٔ جانتان شود.
بنابراین دفعه بعد که واژه‌ی “سالت” را در کنار “نیکوتین” دیدید، به یاد داشته باشید که این نمک، خوردنی نیست. اگر هوس طعم کردن نمک دارید، همان نمکدان آشپزخانه را امتحان کنید و نیکوتین را به حال خودش رها کنید! سلامتی شما ارز‌شمندتر از آن است که بخواهید با خوردن چنین مادهٔ خطرناکی آن را به خطر بیندازید. شیرین‌ترین انتخاب برای زندگی‌تان این است که از این طعم تلخ دوری کنید. سلامت باشید!
