ضرر سیگار بیشتره یا ویپ؟

مقدمه: پاسخی بر اساس سلسله مراتب آسیب

این گزارش به طور مستقیم به این سوال پاسخ می‌دهد که ضرر کدام بیشتر است: ضرر سیگار به طور غیرقابل مقایسه‌ای بیشتر از ویپ است. این نتیجه‌گیری بر اساس یک اصل علمی پذیرفته شده به نام «سلسله مراتب آسیب» (Hierarchy of Harm) بنا شده است که در آن، محصولات تنباکوی احتراقی در بالاترین و مرگبارترین نقطه طیف خطر قرار دارند. هدف این متن، ارائه شواهد علمی مستدل برای میلیون‌ها سیگاری بزرگسالی است که قادر یا مایل به ترک کامل نیکوتین نیستند. شواهد نشان می‌دهند که یک گذار کامل از سیگارهای احتراقی به سیستم‌های الکترونیکی (ویپ)، سنگ بنای یک استراتژی حیاتی «کاهش آسیب تنباکو» محسوب شده و منجر به کاهش چشمگیر مواجهه با مواد سمی می‌شود.

پاسخ به این سوال که چرا ضرر سیگار به مراتب بیشتر است، در تفاوت بنیادین شیمیایی این دو نهفته است. عامل اصلی فاجعه سلامتی سیگار، فرآیند «احتراق» (Combustion) یا سوزاندن تنباکو است. این فرآیند در دماهای بالا، یک کوکتل شیمیایی مرگبار با بیش از ۷۰۰۰ ماده شیمیایی ایجاد می‌کند که از این میان، حداقل ۷۰ مورد، سرطان‌زای قطعی برای انسان هستند. مهم‌ترین این ترکیبات شامل قطران (Tar) (عامل اصلی سرطان ریه) و مونوکسید کربن (گاز سمی که اکسیژن‌رسانی خون را مختل می‌کند) هستند. در مقابل، ویپ از طریق «تبخیر» (Vaporization) عمل می‌کند؛ یعنی یک مایع (جویس) را گرم کرده و به آئروسل تبدیل می‌کند. این فرآیند فاقد احتراق است و بنابراین، اساساً آن زنجیره شیمیایی فاجعه‌بار را ایجاد نمی‌کند.

منتقدان اغلب اشاره می‌کنند که آئروسل ویپ نیز حاوی برخی ترکیبات بالقوه مضر (HPHCs) مانند فرمالدئید است. با این حال، این استدلال یک اصل اساسی سم‌شناسی را نادیده می‌گیرد: «دوز، تعیین‌کننده سمیت است» (The dose makes the poison). شواهد علمی و بررسی‌های نهادهای بهداشتی به طور مداوم نشان می‌دهند که اگرچه برخی سموم مشابه در هر دو محصول یافت می‌شوند، اما غلظت آن‌ها در آئروسل ویپ به مراتب پایین‌تر از دود سیگار است. به عنوان مثال، سطح فرمالدئید در ویپ تا ۹ برابر کمتر از سیگار گزارش شده است. بنابراین، بحث نباید بر سر صرفِ وجود یک ماده، بلکه بر سر غلظت و سطح مواجهه باشد، که در این مقایسه، ویپ در جایگاه بسیار کم‌خطرتری قرار می‌گیرد.

تفاوت‌های شیمیایی مستقیماً به تفاوت عظیم در عوارض سلامتی منجر می‌شود. استعمال سیگار به عنوان یکی از عوارض سیگار، عامل آسیب به تقریباً تمام ارگان‌های بدن است و به عنوان اصلی‌ترین عامل قابل پیشگیری مرگ در جهان شناخته می‌شود. سیگار عامل مستقیم تقریباً ۹۰٪ از مرگ‌های ناشی از سرطان ریه و بیماری مزمن انسدادی ریه (COPD) است. در مقابل، ریسک‌های شناخته‌شده ویپینگ، اگرچه صفر نیستند (مانند تحریک دستگاه تنفسی و التهاب)، اما در مقایسه مستقیم، بسیار کمتر هستند. همچنین، پدیده EVALI (آسیب ریوی حاد) که باعث نگرانی عمومی شد، ارتباطی با ویپ‌های نیکوتینی استاندارد نداشت؛ بلکه مشخص شد که ناشی از استنشاق ویتامین E استات، یک افزودنی غیرقانونی در کارتریج‌های حاوی THC (ماده مخدر گل) بوده است.

معتبرترین و تأثیرگذارترین بیانیه در این بحث، از سوی بهداشت عمومی انگلستان (PHE)، یک آژانس دولتی معتبر، صادر شده است. این سازمان پس از یک بررسی جامع شواهد در سال ۲۰۱۵، به این نتیجه تاریخی رسید:

«بهترین تخمین‌ها نشان می‌دهد که سیگارهای الکترونیکی ۹۵٪ کم‌خطرتر از سیگارهای معمولی هستند.»

این یافته به این معناست که ریسک‌های سلامتی ویپینگ بعید است از ۵٪ ریسک‌های مرتبط با سیگار کشیدن فراتر رود. متأسفانه، یک تصور غلط عمومی و رو به رشد وجود دارد که ویپ را به اندازه سیگار مضر می‌داند؛ این تصور نادرست، مانع بزرگی برای سیگاری‌هایی است که می‌توانند با جایگزینی این محصول، جان خود را نجات دهند.

بخشی از پاسخ به «ضرر کدام بیشتر است؟» به این بستگی دارد که کدام یک به فرد برای رهایی از عادت مضرتر کمک می‌کند. شواهد علمی سطح بالا، مانند بررسی‌های کاکرین (Cochrane Collaboration)، با قطعیت بالا نشان می‌دهند که سیگارهای الکترونیکی حاوی نیکوتین برای ترک سیگار مؤثرتر از NRTهای سنتی (چسب و آدامس) هستند. دلیل این موفقیت آن است که NRTها فقط به اعتیاد دارویی (نیاز به نیکوتین) پاسخ می‌دهند، اما ویپینگ علاوه بر آن، به جنبه‌های قدرتمند اعتیاد رفتاری و حسی (مانند عمل دست به دهان بردن، حس "ضربه به گلو" یا throat hit، و مشاهده بخار بازدم) نیز می‌پردازد و یک جایگزین کامل‌تر ارائه می‌دهد.

ویپینگ یک مزیت فناورانه کلیدی دارد: توانایی کاربر برای کنترل دقیق دوز نیکوتین. مایعات الکترونیکی در غلظت‌های مختلف (از بسیار بالا تا صفر) موجودند. این به یک سیگاری اجازه می‌دهد تا با دوز بالا شروع کرده و به تدریج آن را کاهش دهد (فرآیندی که با سیگار غیرممکن است). با این حال، این ویژگی (به‌ویژه با ظهور محصولاتی مانند خرید سالت نیکوتین که گزینه‌های متنوعی مثل سالت نستی و سالت ویگاد را فراهم می‌کنند و دوزهای بالا را ملایم‌تر می‌سازند) یک شمشیر دولبه است و پتانسیل اعتیاد را برای افراد غیرسیگاری و جوانان افزایش می‌دهد. این پارادوکس، مزیت ویپ به عنوان ابزار ترک برای بزرگسالان را نفی نمی‌کند، بلکه بر ضرورت مطلق مقررات سختگیرانه سنی و بازاریابی برای محافظت از جوانان تأکید می‌ورزد.