مضرات سالت نیکوتین

سالت نیکوتین از این جهت مضر است که در نهایت همان نیکوتین (یک ماده سمی و اعتیادآور) را به بدن می‌رساند، اما سرعت و شدت جذب بیشتر آن ممکن است اثرات سوء نیکوتین را تشدید کند. در این بخش اثرات فیزیولوژیک و پزشکی مصرف سالت نیکوتین را بر اندام‌ها و سیستم‌های مختلف بدن مرور می‌کنیم.

تأثیر بر دستگاه تنفسی: استفاده مداوم از سیگارهای الکترونیکی حاوی سالت نیکوتین می‌تواند به آسیب‌ها و تغییرات در سیستم تنفسی منجر شود. مطالعات نشان داده‌اند که نیکوتین سالت ممکن است پاسخ‌های التهابی بافت پوششی ریه را بیش از نیکوتین آزاد تغییر دهد و بدین ترتیب احتمال بروز بیماری‌های تنفسی را افزایش دهد.

استنشاق مزمن بخارات ویپ (صرف‌نظر از نوع نیکوتین) با مواجهه با سموم و محرک‌های تنفسی همراه است و می‌تواند منجر به مشکلاتی نظیر سرفه مزمن، برونشیت، و کاهش عملکرد ریه گردد. علاوه بر این، نیکوتین موجود در بخار خود تأثیرات مخربی بر ریه دارد؛ نیکوتین می‌تواند پاسخ‌های ایمنی ریه را تغییر داده و به التهاب مزمن راه‌های هوایی دامن بزند. یک نگرانی ویژه درباره سالت نیکوتین، وجود اسیدهای افزوده شده (مثل بنزوئیک اسید) در مایع ویپ است.

هرچند این اسیدها جهت تسهیل مصرف نیکوتین افزوده شده‌اند، اما بی‌خطر نیستند. مثلاً بنزوئیک اسید در حرارت‌های بالا تجزیه شده و تولید بنزن می‌کند که یک ماده سرطان‌زای شناخته‌شده است. البته همان‌طور که گفته شد در دستگاه‌های استاندارد پاد (توان پایین) سطح بنزن قابل اندازه‌گیری نبود، اما اگر مایع سالت نیکوتین در دستگاه‌های قوی (مثلاً تانک‌های بزرگ) استفاده شود یا به هر دلیل دمای کویل بیش از حد بالا رود، تشکیل بنزن و سایر ترکیبات سمی محتمل است. بنابراین، مصرف سالت نیکوتین از منظر مواجهه تنفسی دو جنبه دارد: از یک سو نیکوتین بالاتر و شاید تغییرات التهابی بیشتر در بافت ریه، و از سوی دیگر احتمال مواجهه با مواد شیمیایی مضر ناشی از تجزیه حرارتی. برآیند این عوامل می‌تواند خطر بیماری‌های ریوی را افزایش دهد.

در سال‌های اخیر مواردی از آسیب حاد ریوی مرتبط با ویپ (که به EVALI مشهور شد) گزارش گردید که البته بیشتر با کارتریج‌های حاوی THC و افزودنی‌های روغنی در ارتباط بود.

اگرچه آن موارد مستقیماً به نیکوتین سالت مربوط نبود، اما یادآور این نکته است که استنشاق هر نوع آئروسل شیمیایی ناشناخته می‌تواند به عوارض شدید ریوی منجر شود.

شواهد کنونی به‌روشنی نشان می‌دهند که ویپینگ، بر خلاف برخی تصورات، بی‌ضرر نیست و می‌تواند تغییراتی مشابه دخانیات سنتی در سطح سلولی و عملکردی ریه ایجاد کند. از این رو، هرچند ممکن است شدت آسیب‌های ریوی ویپ نسبت به سیگار معمولی کمتر باشد (به علت نبود دود ناشی از سوختن تنباکو)، اما مصرف سالت نیکوتین مطمئناً ریه‌ها را از گزند اثرات التهابی و سمی مصون نمی‌دارد.

تأثیر بر سیستم قلبی‌–عروقی: نیکوتین یک ماده محرک سیستم عصبی سمپاتیک است که بلافاصله پس از ورود به جریان خون موجب ترشح آدرنالین (اپی‌نفرین) و نورآدرنالین می‌شود. این هورمون‌ها ضربان قلب و فشار خون را افزایش می‌دهند و بار کاری قلب را بالا می‌برند.

تحقیقات نشان داده‌اند که مصرف نیکوتین (چه از طریق سیگار معمولی و چه از طرق دیگر مانند آدامس نیکوتین یا ویپ) به‌طور حاد می‌تواند ضربان قلب را حدود ۱۰ تا ۱۵ تپش در دقیقه و فشارخون سیستولیک را حدود ۵ تا ۱۰ میلی‌متر جیوه افزایش دهد. این تغییرات حاد به‌معنی تحمیل استرس بیشتر بر قلب و عروق است.

همچنین نیکوتین باعث انقباض عروق خونی محیطی می‌شود؛ به‌طور مثال عروق پوست و نیز عروق کرونری قلب در حضور نیکوتین منقبض می‌شوند که می‌تواند جریان خون قلب را کاهش داده و در افراد مستعد باعث اسپاسم عروق کرونر شود.

مواردی از دردهای آنژینی و حتی سکته قلبی در ارتباط با اسپاسم عروق کرونر ناشی از نیکوتین گزارش شده است. گرچه بیشتر عوارض قلبی‌عروقی شدید به ترکیبات متعدد موجود در دود سیگار نسبت داده می‌شوند، اما خود نیکوتین نیز در پاتوژنژ نزاع قلبی نقش دارد. نیکوتین از طریق ایجاد فشار همودینامیک (همان افزایش ضربان و فشارخون)، همچنین افزایش تمایل به چسبندگی پلاکت‌ها و ایجاد آریتمی‌های قلبی، می‌تواند به تسریع فرآیندهای بیماری‌زایی مانند آترواسکلروز (تصلب شرایین) و وقایع حاد قلبی کمک کند. مصرف درازمدت نیکوتین نیز با فشار خون بالا و اختلال عملکرد لایه داخلی عروق (اندوتلیوم) مرتبط دانسته شده است.

بنابراین، افرادی که دارای بیماری‌های قلبی زمینه‌ای هستند (مانند بیماری عروق کرونر، نارسایی قلب یا آریتمی) در صورت مصرف محصولات نیکوتینی از جمله سالت نیکوتین ممکن است با تشدید بیماری خود مواجه شوند.

شایان ذکر است بسیاری از پژوهش‌های اپیدمیولوژیک نشان داده‌اند که درمان جایگزین نیکوتین (مثل چسب یا آدامس) خطر قلبی شدیدی در بیماران قلبی ایجاد نمی‌کند؛ اما این محصولات معمولاً دوز کنترل‌شده و سرعت جذب کندتری دارند.

در مقابل، سالت نیکوتین با فراهم کردن اوج‌های نیکوتینی تند و غلظت‌های بالا ممکن است اثرات حادتری بر سیستم قلبی‌عروقی بگذارد شبیه به سیگار کشیدن. به‌طور کلی، مصرف نیکوتین (در هر شکلی) یک عامل خطر برای سلامتی قلب و عروق تلقی می‌شود و توصیه می‌گردد افرادی که فشار خون کنترل‌نشده یا مشکلات قلبی دارند از مصرف آن اجتناب کنند. سالت نیکوتین به دلیل ماهیتش می‌تواند کاربران را به مصرف بیشتر و مداوم‌تر ترغیب کند و در نتیجه مواجهه قلبی‌عروقی مزمن با نیکوتین را بالا ببرد که پیامدهای درازمدتی مانند تشدید پرفشاری خون، بیماری عروق محیطی و دیگر مشکلات قلبی را به دنبال خواهد داشت.

تأثیر بر مغز و سیستم عصبی: نیکوتین یک آگونیست گیرنده‌های نیکوتینی استیل‌کولین در مغز است و با مصرف آن، مجموعه‌ای از واکنش‌های عصبی رخ می‌دهد که هم اثرات فوری و هم تغییرات بلندمدت به دنبال دارد. اثر فوری نیکوتین شامل آزادسازی نوروترنسمیترهایی مانند دوپامین در مسیرهای پاداش مغز است که احساس لذت و تقویت رفتاری مصرف را موجب می‌شود.

همین آزادسازی دوپامین دلیل اصلی اعتیادآوری نیکوتین است؛ مغز یاد می‌گیرد که مصرف نیکوتین با احساس رضایت همراه است و فرد را تشویق به تکرار مصرف می‌کند. در افراد جوان، مغز همچنان در حال رشد و شکل‌گیری شبکه‌های عصبی است و وجود نیکوتین می‌تواند این فرآیند را مختل کند. مطالعات حیوانی و انسانی نشان داده‌اند که قرارگیری نوجوانان در معرض نیکوتین موجب تغییر در تعداد و حساسیت گیرنده‌های نیکوتینی مغز می‌شود و آنها را نسبت به اعتیاد در آینده حساس‌تر می‌کند.

به عبارتی، مصرف نیکوتین در سنین پایین می‌تواند احتمال وابسته شدن در بزرگسالی را افزایش دهد. همچنین نیکوتین در دوره نوجوانی با اختلال در تکامل مسیرهای عصبی مرتبط با توجه، یادگیری و کنترل تکانه‌ها همراه است. شواهد اپیدمیولوژیک نیز تایید می‌کنند نوجوانانی که هرگز سیگار نکشیده‌اند اما شروع به مصرف سیگار الکترونیکی (حاوی نیکوتین) می‌کنند، با احتمال بسیار بیشتری در سال‌های بعد به سمت مصرف سیگار سنتی کشیده می‌شوند.

یک مطالعه نشان داد نوجوانان و جوانان غیرسیگاری که ویپینگ می‌کردند طی یک سال آینده ۷ برابر بیشتر از همسالان غیرمصرف‌کننده‌شان احتمال داشت سیگار معمولی را آغاز کنند. این یافته‌ها از منظر پیامدهای روانی-اجتماعی نگران‌کننده است؛ زیرا نشان می‌دهد سالت نیکوتین می‌تواند دری به‌سوی مصرف دخانیات دیگر باز کند و در واقع نقش یک ماده دروازه‌ای (Gateway) را ایفا نماید.

علاوه بر تأثیر بر یادگیری و اعتیادپذیری، نیکوتین می‌تواند با وضعیت‌های روانی نظیر اضطراب و افسردگی نیز مرتبط باشد. از یک سو، افراد ممکن است برای کاهش استرس یا ایجاد آرامش موقت به نیکوتین روی آورند (چرا که نیکوتین با آزادسازی دوپامین و سروتونین کوتاه‌مدت احساس بهتری ایجاد می‌کند)، اما از سوی دیگر شواهد نشان می‌دهد مصرف مداوم نیکوتین سطح استرس و اضطراب پایه را افزایش می‌دهد. تحقیقات اخیر ارتباط معناداری بین مصرف ویپ و بروز علائم افسردگی و اضطراب یافته‌اند.

در یک مطالعه مقطعی گسترده (نزدیک به ۳۰ هزار نفر) مشخص شد احتمال گزارش تشخیص افسردگی در مصرف‌کنندگان فعلی سیگار الکترونیکی دو برابر افرادی است که هرگز مصرف نکرده‌اند. هرچه مصرف مکررتر و روزانه‌تر باشد، این ارتباط قوی‌تر می‌شود. البته باید توجه داشت که رابطه علیّت در اینگونه مطالعات مشخص نیست – آیا افراد افسرده گرایش بیشتری به مصرف پیدا می‌کنند یا مصرف مزمن منجر به افسردگی می‌شود – اما احتمالاً یک چرخه معیوب وجود دارد که نیکوتین برای تسکین موقتی حال بد استفاده می‌شود ولی در بلندمدت مشکل زمینه‌ای را تشدید می‌کند.

به‌طور کلی، پیامد روانشناختی مهم نیکوتین وابستگی و اعتیاد است که در بخش بعد جداگانه بحث خواهد شد، اما سایر جنبه‌ها مانند تأثیر بر خلق‌وخو، شناخت و سلامت روان نیز حائز اهمیت‌اند. برخی گزارش‌ها حاکی از آن است که مصرف نیکوتین در جوانان با سطوح بالاتر علائم اختلال نقص توجه/بیش‌فعالی (ADHD) همراه بوده و می‌تواند آن را تشدید کند. همچنین به علت خاصیت محرک، نیکوتین می‌تواند الگوی خواب را به‌هم بزند و کیفیت خواب را کاهش دهد.

در مجموع، سالت نیکوتین به عنوان یک منبع نیکوتین قوی می‌تواند تمامی این اثرات عصبی-روانی را به میزان بیشتری القا کند؛ زیرا کاربران آن معمولاً نیکوتین بیشتری دریافت می‌کنند و سریع‌تر به مرحله وابستگی می‌رسند.

مسمومیت نیکوتین و اوردوز: یکی دیگر از مضرات بالقوه سالت نیکوتین، خطر مسمومیت حاد با نیکوتین است. از آنجا که غلظت نیکوتین در مایعات سالت بسیار بالا است (معمولاً ۲۵ تا ۵۰ میلی‌گرم/میلی‌لیتر، و حتی بیشتر در برخی موارد)، احتمال دریافت دوز بیش از حد نیکوتین در مدت کوتاه وجود دارد. علائم مسمومیت حاد نیکوتین شامل تهوع و استفراغ، سرگیجه، تعریق سرد، تپش قلب، سردرد، لرزش و در موارد شدید تشنج، آریتمی قلبی، افت شدید فشار خون و ایست تنفسی است.

در مصرف‌کنندگان ویپ، مواردی از مسمومیت گزارش شده که مثلاً فرد تازه‌کار به‌سرعت و پشت‌سرهم پُک‌های عمیق زده و دچار علائم سمیت نیکوتین (مانند استفراغ و گیجی) شده است. نکته نگران‌کننده‌تر، خطرات مواجهه تصادفی کودکان با این مایعات است. مایعات سالت نیکوتین اغلب طعم‌ها و رنگ‌های میوه‌ای و جذاب دارند و در ظرف‌های کوچک نگهداری می‌شوند که می‌تواند برای کودکان کنجکاو وسوسه‌انگیز باشد.

تنها چند میلی‌لیتر از این مایع با غلظت بالا می‌تواند برای یک کودک خردسال کشنده باشد. سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) هشدار داده است که تماس یا بلع تصادفی مایعات حاوی نیکوتین می‌تواند به مسمومیت شدید و حتی مرگ در کودکان منجر شود. آمارها نیز موید این نگرانی هستند؛ به‌عنوان مثال، طی بازه آوریل ۲۰۲۲ تا مارس ۲۰۲۳ در آمریکا بیش از ۷۰۴۳ مورد مسمومیت یا مواجهه با سیگار الکترونیکی/مایع نیکوتین به مراکز کنترل مسمومیت گزارش شد که حدود ۸۸٪ آنها در کودکان زیر ۵ سال رخ داده بود. این ارقام نشان‌دهنده افزایش موارد حادثه‌ای مرتبط با رواج ویپ در خانه‌هاست.

علاوه بر کودکان، حیوانات خانگی نیز در معرض خطرند و بلع این مایعات برای آنها هم می‌تواند باشد. از این رو، نگهداری ایمن مایعات نیکوتین (دور از دسترس کودکان، ترجیحاً در ظروف قفل‌دار) بسیار حائز اهمیت است. به طور کلی، یکی از مضرات بزرگ سالت نیکوتین همین غلظت بالا و خطر اوردوز است که آن را از سیگارهای سنتی متمایز می‌کند؛ زیرا در سیگار معمولی نیکوتین در قالب دود و به تدریج وارد بدن می‌شود و ایجاد مسمومیت حاد کمتر شایع است، اما در محلول‌های سالت، نیکوتین مایع با حجم کوچک حاوی دوز زیاد است و در صورت مصرف نابجا یا حادثه‌ای، عواقب وخیمی به بار می‌آورد.